In het afgelopen jaar hebben meer dan driekwart van alle gemeenten meer kosten gemaakt voor de uitvoering van de wettelijke taak BUIG, namelijk het verstrekken van de bijstand, dan ze budget van het Rijk kregen. De wet zegt dat er voldoende BUIG-budget moet zijn.

Ook de gemeente Den Haag wordt -sinds drie jaar- geconfronteerd met een fors tekort op de bijstand door met name het gewijzigde landelijke verdeelmodel en de stijging van het aantal bijstandsgerechtigden. Het college heeft de hogere bijstandsuitgaven in de afgelopen drie jaar elk jaar opnieuw geschouwd én elk jaar incidenteel opgelost. Het college was in afwachting van compensatie door het Rijk. De eis voor een toereikend BUIG-budget is niet gehonoreerd door het kabinet. In plaats daarvan is een onderzoeksopdracht aan de Raad voor Openbaar Bestuur (ROB) afgesproken. Die taakopdracht is gepubliceerd in de maartcirculaire 2018 van BZK:  
“Het Rijk en gemeenten vragen de ROB om een analyse te maken, of en zo ja hoe, de beoogde prikkelwerking wordt beïnvloed door het tijdstip van de bekendmaking van budgetten en de gemeentelijke begrotingscyclus, de financiering van vangnetuitkeringen, en de verhoogde in- en uitstroom van statushouders. Eventueel kan - als de ROB dit relevant vindt – de impact van nacalculatie hierin worden meegenomen.”
Het onderzoek is dus niet primair gericht op de kernvraag, namelijk of de huidige macromethode voldoende garantie biedt dat alle gemeenten samen op lange termijn voldoende budget krijgen voor de BUIG. Weliswaar heeft de VNG geruime tijd na opdrachtverstrekking verzocht om ook de toereikendheid van het macrobudget te onderzoeken. Gezien de korte doorlooptijd valt hieruit geen bijstelling te verwachten. Om deze redenen houden we –in tegenstelling tot de afgelopen 3 jaar- geen rekening meer met een aanpassing van het macrobudget.  Ook de provincie Zuid-Holland als toezichthouder dringt sinds twee jaar bij alle steden erop aan om het tekort in de begroting meerjarig op te lossen. Vorig jaar heeft de gemeenteraad (een 1e deel ad.) € 10 mln. structureel opgelost.

Wanneer we de meest actuele ontwikkelingen (gebaseerd op de landelijke CPB prognose-cijfers van maart 2018) in ogenschouw nemen ontstaat het volgende financiële beeld:

Voor de ontwikkeling in de lasten, de baten en de aantallen volgt de gemeente Den Haag de trendverwachting van het CPB, zoals het ministerie van SZW die gebruikt bij het opstellen en verdelen van het macrobudget.
De ontwikkeling van de lasten van de bijstand is afwijkend van de economische groei/hoog conjunctuur (want als de economie groeit, stijgt meestal ook de werkgelegenheid) doordat o.a. rijksmaatregelen  de omvang van de groepen mensen die op de bijstand zijn aangewezen laat toenemen. Voorbeelden hiervan zijn de leeftijdsverhoging in de AOW en de Participatiewet die nieuwe instroom in de Wajong en de WSW afsluit. Als de conjunctuur afwijkt van deze verwachting leidt dat tot een aanpassing van zowel de verwachte uitgaven als het verwachte rijksbudget, en zal het tekort op het BUIG-budget blijven zoals nu verwacht.
Het jaar 2018 is eveneens afwijkend omdat de verdeelsystematiek per 2018  is gewijzigd met het afschaffen van de historische verdeelcomponent. De verdeelsystematiek met een historische component leidde tot minder tekort. De verdeling is nu 100% objectief waardoor het tekort in 2018 groter is voor Den Haag.
Op basis van de huidige inzichten bedraagt het tekort jaarlijks ca. € 60 mln. In dit tekort zit ook het eigen risico op basis van het toegekende budget. Voor Den Haag is dat meerjarig ca.  € 36 mln. Het tekort boven het eigen risico wordt gecompenseerd via de vangnetvergoeding van het Rijk. Deze vergoeding bedraagt ca. € 24 mln. Het  (structurele) ‘netto’-tekort voor Den Haag van  € 36 mln. is betrokken bij dit budgettair kader.